Odkrycie archeologów przy lotnisku w Krośnie. Znaleźli wejście do schronów przeciwlotniczych [ZDJĘCIA]

Budynek przy lotnisku w Krośnie został – decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – wpisany do rejestru w 2017 roku. Obiekt ma historię, która sięga lat 30. ubiegłego wieku. Przedstawia ją Marta Rymar, miejski konserwator zabytków w Krośnie.

Przed wojną należał do Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa i Zakładów Lotniczych w Krośnie. – Powstało z inicjatywy, gen. Ludomiła Rayskiego, szefa departamentu lotnictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Projekt centrum został w 1934 roku zaprezentowany radzie miasta.

Radni, mając na względzie rozwój Krosna, uchwalili przekazanie pod budowę tego kompleksu ok. 100 hektarów gruntu przyległego do terenów wschodnich pierwszego lotniska.

Budowę przeprowadzono sprawnie. W 1938 roku zaczęła funkcjonować szkoła, przeniesiona do Krosna z Bydgoszczy.

– Kompleks był uważany za jeden z najnowocześniejszych obiektów szkoleniowych w Europie – podkreśla Marta Rymar.

W rejonie krośnieńskiego lotniska powstała cała, duża infrastruktura. Budynek, przy którym archeolodzy rozpoczęli badania, pierwotnie mieścił jadalnię i salę gimnastyczną dla młodych adeptów lotnictwa.

– Jako jedyny z całego kompleksu przetrwał do naszych czasów – mówi Marta Rymar.

Pozostałe budynki uległy częściowemu zniszczeniu gdy wycofywały się wojska Armii Radzieckiej – zostały wysadzone w powietrze.
W czasie trwania działań zbrojnych hangary lotniska i inne budynki były zajęte przez wojska niemieckie, które wkroczyły do Krosna. Przed nadejściem frontu wschodniego, we wrześniu 1944 roku Niemcy ewakuowali lotnisko. Wywieźli wszystkie maszyny i urządzenia. Następnie w poszczególnych budynkach podłożone zostały ładunki wybuchowe i bomby lotnicze. Zostały zdetonowane przed wkroczeniem Rosjan, co stało się 10 września 1944 roku.

W 1954 roku ocalały budynek przy ul. Żwirki i Wigury został przejęty przez Lotniczy Zakład Produkcyjno-Naprawczy Aeroklubu PRL.

W 1989 przekształcono go na składnicę techniczną z warsztatami Aeroklubu Podkarpackiego. Kilka lat temu stał się własnością miasta, od tego czasu zarządzała nim miejska spółka Towarzystwo Budownictwa Społecznego.

Miasto zdecydowało, że jedyny z zachowanych do tej pory obiektów dawnej szkoły dla podoficerów lotnictwa przekaże Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej. Po remoncie będą tam nowoczesne laboratoria kierunków technicznych uczelni.

Najpierw jednak na ten teren wkroczyli archeolodzy, by zbadać i udokumentować historię tego miejsca. Także pod kątem architektury obronnej związanej z funkcjonowaniem szkoły.

Badania przy lotnisku w Krośnie szybko przyniosły pierwszy efekt: archeolodzy znaleźli wejście do schronów przeciwlotniczych.

- Były przypuszczenia, że takie obiekty tam się znajdują. Wiadomo było, że istnieje jeden schron, do którego wejście było od strony budynku. Ale teren, na którym są prowadzone badania, był także zabudowany innymi budynkami, które powstały już później, w czasie wojny. Podejrzewaliśmy, że schronów może być więcej

– potwierdza Marta Rymar.

Te domniemania potwierdzają odkrycia archeologów.

– Okazało się, że faktycznie zlokalizowali przestrzeń, na której znajdują się podziemne budowle. Odkryliśmy tam pierwsze wejście – opowiada Marta Rymar.

Niestety, penetracja schronów jest na razie niemożliwa. Są zalane wodą, która sięga co najmniej półtora metra.

Archeologom udało się natomiast ustalić obszar, jaki zajmują. – Rozciągają się praktycznie przez cały teren działki – mówi Marta Rymar.

Archeolodzy muszą sprawdzić, w jakim stanie technicznym są schrony. – Na pewno są to konstrukcje żelbetowe, słupowe, obudowane wewnątrz cegłą – mówi Marta Rymar, której udało się zajrzeć do środka i zrobić kilka zdjęć zaraz pod odsłonięciu odkrytego wejścia do jednego ze schronów.

Na razie trudno powiedzieć, czy schrony są ze sobą połączone podziemnymi korytarzami. – Prawdopodobnie tak, ale to będziemy wiedzieć na pewno dopiero po przejściu pomieszczeń – zastrzega Marta Rymar. – Jest też takie domniemanie, że te schrony łączą się z dawnym schronem, który znajduje się po drugiej stronie obwodnicy, w którym obecnie mieści się Muzeum Podkarpackich Pól Bitewnych – dodaje.

Co mogą kryć schrony? Biorąc pod uwagę przeznaczenie obiektów, mogą się w nich znajdować np. części samolotów czy elementy wyposażenia dawnej szkoły lotniczej.

Prawdopodobnie dopiero w przyszłym tygodniu rozpocznie się akcja wypompowywania wody.

- W pierwszej kolejności muszą być zakończone naziemne badania archeologiczne – tłumaczy Marta Rymar.

Archeolodzy aktualnie prowadzą wykopy sondażowe, określają przebieg schronów.

Prace wymagają ostrożności że względu na niebezpieczeństwo natrafienia na materiały wybuchowe z okresu II wojny światowej. Teren jest sprawdzany przy użyciu wykrywaczy metali.

– Nie jest wykluczone, że w schronach także mogą znajdować się materiały wybuchowe – mówi Marta Rymar.

Obszar wyznaczony do badań to ponad pół hektara. Cała działka, na której znajduje się budynek, jest dwa razy większa.

Budynek przejmie krośnieńska PWSZ (jako darowiznę) ale teren, na którym znajdują się schrony pozostanie własnością miasta.

Czy jest zamiar wykorzystania schronów, np. jako atrakcji turystycznej? Marta Rymar mówi, że jeszcze za wcześnie na snucie takich planów, bo najpierw trzeba obiekty zbadać, zabezpieczyć i przystosować do użytkowania.

– Na pewno jest to ciekawe odkrycie związane z zapomnianą historią Krosna. I znakomite miejsce na promowanie tej właśnie historii. Trzeba mieć dobry pomysł, jak tę przestrzeń zabytkową wykorzystać, bo udostępnienie takiego obiektu na pewno będzie kosztowne - tłumaczy miejska konserwator zabytków.

Zobacz też: Motoparalotniarz Wojciech Bógdał: Kocham wyzwania. Takim był spacer po skrzydle lecącego samolotu podczas pokazów w Rzeszowie