List otwarty Jerzego Pióreckiego do władz Przemyśla w sprawie przebudowy Rynku

W niedzielę, 19 bm. o godzinie 13 w Rynku w Przemyślu rozpocznie się happening organizowany przez działaczy Towarzystwa Ulepszania Miasta - inicjatorów referendum w sprawie przebudowy serca miasta.

- Rozwiązania urbanistyczne związane z projektem przebudowy Rynku w żadnej mierze nie nawiązują do historycznego układu Śródmieścia, a zwłaszcza Rynku pod względem przestrzennym jak też architektonicznym - pisze w liście do władz Przemyśla dr hab. Jerzy Piórecki, przemyślanin, wykładowca Uniwersytetu Rzeszowskiego, członek PAN.

Jednym z tego przykładów jest zaprojektowany na podskarpiu pawilon handlowy z kolumnami, który w opinii Pióreckiego, nie harmonizuje w ogóle z historycznym otoczeniem kamienic. Jego zdaniem takie rozwiązanie jest odpowiednie "dla wiejskich śródpolnych stacji kolejowych np. w Walawie".

Rynek inny niż pozostałe

Jerzy Piórecki krytycznie odnosi się także do innych zamierzeń. Jako "duże nieporozumienie" określa zamiar niwelacji Rynku w przekonaniu, że w obecnej formie stanowi on swoistą odrębność w stosunku do płaskich rynków dominujących w kraju.

Wcześniej podobne głosy wyrazili również inni przedstawiciele świata nauki i kultury: m.in. wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego, pisarze, publicyści. W ich odczuciu planowana przebudowa serca miasta doprowadzi do jego zakłady, a w związku z tym należy jej zaniechać.

- Każdy opinię traktujemy jako kolejny głos w dyskusji o kształcie Rynku - mówi Rafała Porada z kancelarii prezydenta Przemyśla. - Jednocześnie oczekujemy na wyniku referendum w tej sprawie mającego odbyć się 26 bm.
Pawilony, tarasy i scena

Modernizacja Rynku według koncepcji architekta Jacka Mermona zakłada wyraźne podzielenie go na dwie części. W pierwszej tzw. historycznej ma powstać zarys dawnego ratusza. Druga przed magistratem to miejsce do organizacji koncertów i wypoczynku. Przewidziano w niej pawilony, tarasy i scenę. Projekt zakłada wycięcie większości drzew oraz nowe, nieliczne nasadzenia. Część obecnej nawierzchni ma zastąpić kostka.

List otwarty

Szanowny Pan Prezydent Miasta
Przewodniczący Rady Miejskiej
Urząd Miasta Przemyśl
W związku z rewaloryzacją rynku w Przemyślu pragnę zgłosić poniższe postulaty.
l. Rozwiązania urbanistyczne związane z projektem przebudowy rynku w Przemyślu w żadnej mierze nie nawiązują do historycznego układu Śródmieścia, a zwłaszcza rynku pod względem przestrzennym jak też architektonicznym.
1.1. Pawilon handlowy z kolumnami nie harmonizuje w ogóle z historycznym otoczeniem kamienic. Wystarczy popatrzeć na kamienice w rynku aby nawiązać do dawnej architektury, elewacje frontowe kamienic na których zachowały się kolumny czy pilastry. Elementy wystroju różnią się wyraźnie od projektowanych podcieni z kolumienkami tzw. pawilonu. Współcześnie jest on odpowiedni dla wiejskich śródpolnych stacji kolejowych np. w Walawie. Pawilon na podskarpiu nie zastąpi zburzonej tu w okresie II wojny światowej kamienicy. Niczym też nie oddziela ani też nie zasłania późnych pochodzących z końca XIX i początku XX wieku kamienic. Pod względem wystroju zewnętrznego a także funkcji i użytkowania, nigdy nie miały one nic wspólnego ze średniowiecznym rynkiem, aczkolwiek widoczne są z okien "Ratusza".
1.2. Jeśli ma być wykonane zaplecze socjalne dla artystów występujących w rynku to może być ono dyskretnie ukryte pod nawierzchnią ulicy albo też wtopione w bryłę budynku, który stał w tym miejscu.
1.3. Wprowadzenie gastronomii do nowo projektowanego pawilonu przypomina wnętrza jakie znamy w blokowiskach miejskich. Gastronomia powinna być umieszczona w starych okalających rynek kamienicach.
l .4. Niwelacja terenu z uwagi na ukształtowanie Przemyśla i jego swoistą odrębność w stosunku do płaskich rynków dominujących w kraju jest dużym nieporozumieniem.
1.5. Rynek w dawnym układzie zbliżony był do kwadratu, obecnie na skutek jego wydłużenia przez włączenie części dawnych ogrodów podominikańskich ma charakter wydłużonego prostokąta. Przy tego typu nawarstwieniach i współczesnych zmianach, tylko rzędowo sadzone dotychczas drzewa wyznaczały granicę i ciągi komunikacyjne rynku. Proponowane naturalne skupienia nasadzeń nie nawiązują do historycznej zabudowy. Zasłaniają bowiem widok z rynku klasztor Franciszkanów. Jest to więc wyraźne zubożenie osi widokowych z rynku na wylot ulicy Franciszkańskiej.
l .6. Żadna niwelacja rynku nie powinna mieć miejsca w każdym innym rozwiązaniu plastycznym, a przede wszystkim historycznym.
1.7. Dlaczego nie podane jest rozwiązanie dotyczące wejścia do podziemi starówki w Przemyślu. Gdziekolwiek by się w innym miejscu zaczynały to jednak rynek stanowi najważniejsze logiczne uzasadnienie (głównego wejścia lub wyjścia).
2. Uwagi ogólne.
2.1. Proponowane rozwiązanie nie nawiązuje do całościowego zagospodarowania rynku. Po pierwsze wydaje się najbardziej pilne rozwiązanie problemu zabudowy zniszczonej kamienicy między rynkiem a ul. Asnyka. W budynkach tych o zachowanej architekturze zewnętrznej czy nawet konstrukcji zewnętrznych nawiązujących do dawnych rozwiązań, może być zlokalizowana gastronomia. Rynek przemyski pod względem infrastruktury turystycznej jest martwy. "Promieniujący duch tego miejsca" jest zaprzepaszczony i nawet nie przedostaje się do nurtu Sanu. Ożywienie rynku to przede wszystkim inne spojrzenie na dawne ogrody podominikańskie. To przede wszystkim wyeksponowanie klasztoru podominikańskiego, jako luksusowego hotelu i ośrodka rekreacyjnego. Obiekt ten w najbliższych latach wymaga generalnego remontu. Dla ożywienia rynku i śródmieścia nieobojętne jest czy będzie to nadal biurowiec, martwy już po godzinie 15-tej, czy też wraz z bramą rycerską i kasynem wojskowym tętnić będzie życiem.
2.2. Wydaje się iż najsłuszniejszym rozwiązaniem przy rewaloryzacji rynku co dziś nie wydaje się zawrotnym rozwiązaniem jest powrót do odbudowy ratusza.
2.3. Brak jest koncepcji rozwiązania rynku po zniszczeniu w nim kamienic i podziału pierwotnego, a zwłaszcza rozwiązań dotyczących dawnych ogrodów dominikańskich i dominikanek oraz bonifratrów. Do dziś nie ma koncepcji ani decyzji aby zburzone kościoły przez Austriaków miały choćby wyznaczony zarys na fundamentach zachowanych w przyziemiu. Natomiast w pobliżu zburzonego największego kościoła w Przemyślu -Dominikanów jest pomnik żołnierza z Armii Austriackich. Z podziemi dawnego kościoła Dominikanów gdzie dziś są pijalnie piwa nie zostały przeniesione i pochowane z godnością szczątki zmarłych zakonników i szlachty Ziemi Przemyskiej, która upodobała sobie klasztor i kościół Dominikański na miejsce wiecznego spoczynku. Dawny kościół i klasztor Ojców Dominikanów od zarania powstania biskupstwa obrządku rzymskokatolickiego w Przemyślu odgrywał ważną rolę w życiu narodowym i społecznym Polski.
2.4 Przy rozwiązaniu ogólnej koncepcji zagospodarowania rynku nie można zapomnieć o charakterystycznym i historycznym wirydarzu w klasztorze podominikańskim, który razem z bramą rycerską w studium zagospodarowania rynku nie został w ogóle uwzględniony. Uproszczone formy zagospodarowania przyrodniczego - ogrodów Dominikańskich ośmieszają Przemyśl.
2.5. Kwestia nawierzchni i wprowadzenia bloków kamiennych w rynek również wyraźnie ośmiesza nasze miasto.
Uwzględniając jeszcze wiele innych zagadnień należy stanowczo stwierdzić, iż obecna forma zagospodarowania rynku w Przemyślu jest niewłaściwa i wymaga szerszej dyskusji.
Dr hab. Jerzy Piórecki
(Uniwersytet Rzeszowski, PAN)