Wielkie Odkrywanie Gorlickiego. Gorlice i Sękowa laureatami!

Wielkie Odkrywanie Małopolski 2016: Gorlice

Gorlice, małe miasteczko z wielkim potencjałem w Beskidzie Niskim dostało w bieżącym roku główną nagrodę w plebiscycie Wielkie Odkrywanie Małopolski.

- Od teraz z pełnym przekonaniem i na pełnych prawach na znakach drogowych możemy pisać Gorlice, a zaraz poniżej Miejsce Niezwykłe - mówi burmistrz miasta Rafał Kukla. To dla nas powód do dumy. W końcu reklamy miasta nigdy za wiele.

Nasz turysta nie jest z cukru mówi Marcin Gugulski, magistracki specjalista od promocji. Najlepiej wie, jaki typ turysty odwiedza Gorlice. Jeśli chciałoby się go określić jednym słowem, trzeba by powiedzieć: niestandardowy. Po pierwsze, ludzie odwiedzający te strony nie zwracają specjalnej uwagi na pogodę. Czemu trudno się dziwić, przyjeżdżając tu akurat w wyjątkowo dżdżysty i wietrzny dzień - Gorlice, jak i Beskid Niski w ogóle, należą do tych miejsc, do których pasuje nawet najbardziej paskudna aura.

Po drugie, dość nieoczywiste jest również to, czego turyści tu szukają. Wielu z nich dociera do Gorlic, by odwiedzić liczne cmentarze z I wojny światowej.

Tych cmentarzy - niektóre z nich są kamienne, monumentalne, inne skromne, drewniane, malutkie, nieco zaniedbane - jest w samych Gorlicach kilka. W okolicy - kilkadziesiąt. Odwiedzamy jeden z nich: ten o numerze 91, na Górze Cmentarnej, zaprojektowany przez Emila Ladewiga. Już widoczna z prowadzącej na cmentarz lipowej alejki potężna kamienna brama zapowiada monumentalność tej nekropolii. Spoczywa tu 913 poległych w 1915 roku żołnierzy. Cmentarz nr 91, z rozciągającą się panoramą miasta i Beskidu Niskiego, kontrastuje z małymi, ledwo zauważalnymi z drogi cmentarzami, które w większości projektował Duszan Jurkowicz, uważany za najwybitniejszego słowackiego architekta.

Wędrówka po cmentarzach jest jednak nie tylko - nawet nie przede wszystkim - doznaniem architektonicznym. To głównie spotkanie z historią - I wojna światowa, która przetoczyła się przez te okolice, zebrała potężne żniwo: niszczyła całe miejscowości, domy, kościoły. Ginęli nie tylko żołnierze, ale i ludność cywilna. Tu też wydarzyła się jedna z najważniejszych bitew I wojny światowej - Bitwa Gorlicka. Zjednoczone siły Niemiec i Austro-Węgier (w szeregach tej armii walczyło wielu Polaków) przerwały front rosyjski. Choć liczba ofiar po obu stronach jest podobna (i zatrważająca) - ok. 100 tys. zabitych i rannych - to jednak Rosjanie ponieśli klęskę.

Co roku w Sękowej z naszym udziałem organizowana jest rekonstrukcja tej bitwy. W inscenizacji biorą udział rekonstruktorzy z całej Europy: z Polski, Węgier, Austrii czy Rosji. Szczególnie efektowna była rekonstrukcja w zeszłym roku, na stulecie bitwy.

Drugim motywem, z którego słyną Gorlice, jest ropa naftowa. Ojcem przemysłu naftowego jest farmaceuta Ignacy Łukasiewicz, który mieszkał w Gorlicach, a w budynku dzisiejszego ratusza (zabytkowego, z XVIII wieku) prowadził aptekę. Tam po raz pierwszy wydestylował naftę. W 1853 roku lampa naftowa rozświetliła wystawę jego apteki. Region gorlicki stał się kolebką przemysłu naftowego. Powstała tu fabryka narzędzi wiertniczych i kopalnie ropy. Jedna z nich, „Magdalenka” na ulicy Lipowej, jest dziś skansenem przemysłu naftowego.

- Jak zamknięto ją w latach dziewięćdziesiątych, chciałem, żeby coś z tego miejsca zostało. Stworzyłem więc na jej terenie skansen. Część narzędzi jest stąd, część znalazłem w innych kopalniach. Mamy tu piękną ścieżkę edukacyjną i, mam nadzieję, udało mi się zachować klimat kopalni - opowiada pan Kazimierz Dudek, dobry duch tego miejsca.

Miejsc, które w Gorlicach warto zobaczyć, jest znacznie więcej: cerkiew prawosławna przy ulicy Maksyma, dwór Karwacjanów, piękny Park Miejski, który ma być wkrótce zrewitalizowany. Ale też władze miasta nie łudzą się, że turysta - szczególnie taki, który przyjeżdża na dłużej - cały swój urlop spędzi w mieście. - To bardzo atrakcyjny region, który należy traktować jako całość, a Gorlice są jego głównym ośrodkiem - mówi Rafał Kukla, burmistrz Gorlic. - Turystów pewnie zaciekawią atrakcje na szlaku architektury drewnianej (pięć obiektów UNESCO), największa w Europie Stadnina Koni Huculskich w Regietowie, beskidzkie szlaki turystyczne, uzdrowiska...

Wielkie Odkrywanie Małopolski 2015: Sękowa
Sękowa, zaledwie sześć kilometrów od Gorlic, w zeszłym roku wygrała plebiscyt Wielkie Odkrywanie Małopolski. Wójt Małgorzata Małuch tłumaczy skąd wziął się ten sukces, a wszystkich zaprasza!

Legenda głosi, że prawdziwą, choć niewidoczną władzę nad Sękową i okalającymi ją malowniczymi wsiami Beskidu Niskiego sprawuje siwobrody król Magury. Swoje bogate królestwo, niewidoczne dla oczu zwykłych ludzi, ma głęboko pod ziemią. Tu rozchodzi się sieć podziemnych korytarzy, zbiegających się pod Magurą, przy okazałym pałacu króla. Jego wielkich skarbów pilnują zaklęci w węże wojownicy. Król Magury ma ponoć żelazną zasadę: nie wtrąca się w życie mieszkańców. Ale pod koniec XIX wieku, kiedy panowała tu straszliwa bieda, nie mógł już na to dłużej patrzeć. Okolice Sękowej, choć przejmująco piękne, nie należą bowiem do urodzajnych. Król Magury zaczepił więc przybyłego do Siar młodego chłopaka, Władysława Długosza. Inżynier z Krakowa miał w zwyczaju siadać po niedzielnej mszy nad potokiem, w okolicach Pustego Lasu, i godzinami wpatrywać się w beskidzkie krajobrazy. - Nie bój się, jestem królem Magury - przemówił do wystraszonego mężczyzny. - Wybieram cię na swojego powiernika i wspólnika, bo ty jeden zastanawiasz się nad tęczowymi plamkami na powierzchni wód. Te plamki to olej, jeden z moich skarbów. Zacznij wiercić w miejscu, w którym rzucisz swoją czapkę, a dostąpisz bogactwa i zaszczytów. Mam tylko jeden warunek: połowę majątku, które zdobędziesz, musisz oddać mieszkańcom okolicy.

To tyle, jeśli chodzi o legendę. Władysław Długosz, poseł do austriackiej Rady Państwa i minister ds. Galicji, faktycznie uparł się, by wiercić w Siarach. Odkrył zboża ropy naftowej, czyniąc z tych okolic stolicę naftownictwa tej części Europy. Mieszkańcom Długosz oddał sporą część swojego majątku, w postaci licznych inwestycji.

Długosz nie żyje od prawie 80 lat, ropa dawno w okolicach Sękowej się skończyła, a o królu Magury już mało kto pamięta. Gminą rządzi (trzecią kadencję) energiczna pani wójt, Małgorzata Małuch. Jej planem na rozwój tych okolic jest inwestowanie w turystykę.

I wojna światowa, która przetoczyła się przez te tereny, zbierała potężne żniwo: niszczyła pałace, dwory, kościoły, domy. Na pobojowiskach leżały ciała setek żołnierzy. Niektórzy byli chowani naprędce przez swoich kolegów, w przerwach między walkami. Część ciał nie było pogrzebanych, co groziło epidemią. W listopadzie 1915 roku, pół roku po bitwie gorlickiej, z Wiednia przyszedł nakaz, żeby zająć się ewidencją poległych i zbudować dla nich wojenne cmentarze. Na terenie gminy znajdują się 23 takie cmentarze: część kamiennych, monumentalnych, zaprojektowanych przez Hansa Mayra. Inne - drewniane, kameralne, to dzieła Duszana Jurkowicza, którego uważa się za najwybitniejszego wśród słowackich architektów.

Te cmentarze; tajemnicze, fascynujące, z jednej strony piękne, a z drugiej - przypominające dramatyczną historię, są rozsiane po wsiach, polach, lasach. Otoczone górami, starymi drzewami, są miejscem zadumy, pamięci, czci i celem turystyki historycznej. Odwiedzają je Węgrzy, Austriacy, Słowacy, Polacy.

W celu upamiętnienia, jednego z najbardziej przełomowych wydarzeń I wojny światowej, mianowicie bitwy pod Gorlicami, co roku w Sękowej, na początku maja odbywa się widowisko batalistyczne, z udziałem międzynarodowych grup rekonstrukcyjnych.

Sama Sękowa, śmieje się pani wójt, jest metropolią w porównaniu z niektórymi zapomnianymi, łemkowskimi wsiami w gminie: Radocyną, Czarnym, Nieznajową... Kilka kapliczek, jakieś ruiny pośród drzew, tajemnicze cmentarzyska. Wydaje się, jakby czas tu się zatrzymał, jakby te miejsca nie wiedziały jeszcze o istnieniu cywilizacji.

Sękowa ma największe zagęszczenie drewnianych budynków sakralnych w Polsce. Dwa z nich są wpisane na listę UNESCO. Po cerkwi w Owczarach oprowadza nas jej opiekunka, Renata Bania. Nawa została zbudowana jeszcze w XVII-wieku, choć ikonostas jest nieco starszy. Odbywają się tu msze w obrządku greckokatolickim, jak i rzymskim. - Co niedzielę na mszę przyjeżdża najpierw jeden ksiądz, potem drugi. I wszystko gra - opowiada przewodniczka. Kolejna perełka z listy UNESCO to kościół św. Filipa i Jakuba w Sękowej. Wzniesiony w 1520 roku, został zniszczony podczas I wojny światowej: obok przebiegała linia okopów austriackich, żołnierze używali drewnianych belek z dachu i ze ścian na opał.

Podróżując po gminie mijamy jeszcze: uzdrowisko w Wapiennem, stacje narciarskie, przydrożne kapliczki, punkty widokowe. Na grzybobranie nie mamy już czasu (a ponoć warto). Pani wójt mówi: następnym razem musicie skorzystać z naszych wyciągów narciarskich i spróbować łemkowskich potraw!

Więcej na: www.sekowa.pl