Tajemnice betonowego grzybka w Przemyślu. Co się kryje pod spodem?

Po raz pierwszy schron przy Szkole Podstawowej nr 14 w Przemyślu udostępniono do zwiedzania z okazji Światowego Dnia Przewodnika Turystycznego.

- Osiem lat chodziłem tutaj do podstawówki - opowiada pan Tadeusz, dzisiaj już po pięćdziesiątce. - Od zawsze byliśmy ciekawi, co znajduje się pod ziemią. Krążyły różne opowieści. Nawet takie, że pod spodem jest podziemne miasto i jakby wybuchła wojna atomowa pomiędzy Rosją i Ameryką, to w tym mieście można przeżyć kilka miesięcy albo nawet lat.

"Czternastkę" wybudowano na miejscu starej SP nr 7, która znajdowała się w budynkach po przedwojennej fabryce chemicznej Aja. Budynek został oddany do użytku w 1963 r. Otwierał go ówczesny premier Piotr Jaroszewicz. Od początku uczniów intrygował stojący tuż przy szkolnym boisku betonowy grzybek. - To wejście do schronu - powtarzali między sobą. Okazało się, że to częściowo prawda. Grzyb to nie było wejście, ale awaryjne wyjście ze schronu.

W towarzystwie przewodnika turystycznego schodzimy w dół. Najpierw niepozorne wejście jak do zwykłego budynku. Potem kilka schodków i stajemy przed ciężkimi ołowianymi drzwiami.

- Żeby zrozumieć, po co został zbudowany ten schron, trzeba się wrócić do czasów I wojny światowej - w historyczne tło wprowadza nas przewodnik. - Wtedy zostały użyte gazy bojowe, były bombardowane miasta i wioski. Doświadczył tego również Przemyśl. Żeby zapobiec skutkom takich bombardowań, w okresie międzywojennym zaczęto tworzyć ochronę przeciwlotniczą i przeciwgazową.

Schron znajdujący się dziś pod "czternastką" został wybudowany pod koniec lat 50. ub. wieku. - Według ówczesnych wytycznych, po roku 1955 wszystkie budynki musiały mieć schrony - tłumaczy przewodnik.

Ten przy szkole jednak nie był przeznaczony dla ludności cywilnej, ale do ochrony załogi, która miała badać stan skażenia w razie ataku chemicznego. Podobnych budynków było w Przemyślu trzy: przy ul. Słowackiego, Śnigurskiego i Łukasińskiego.
Wchodzimy do środka. Za ciężkimi drzwiami znajdowała się śluza dekontaminacyjna. Ludzie wchodzący do środka, gdy zamknęły się drzwi zewnętrzne, mieli tutaj spłukiwać z kombinezonów ochronnych wszelkie skażenia.

Korytarzyki wąskie. Na sufitach mnóstwo przewodów. Czarne są podłączone do miejskiej sieci energetycznej, czerwone to sieć alternatywna, która miała uruchamiać się automatycznie w razie odcięcia od zasilania miejskiego. W wyposażeniu jest agregat prądotwórczy, zasilany paliwem.

W środku kilka pomieszczeń. Jest komora filtracyjna z dwoma głównymi filtrami do oczyszczania dochodzącego z zewnątrz powietrza. Filtry zasilane są silnikiem elektrycznym lub ręczną korbą.

W kolejnych izbach - łóżka dla załogi. Maksymalnie w schronie mogło przebywać dwanaście osób.

Dochodzimy do pomieszczenia ze stanowiskiem radiooperatora. Miał on bezpośrednie połączenia ze wszystkimi służbami. Na tablicy - wykaz największych wówczas zakładów pracy o znaczeniu strategicznym. Instrukcja wskazywała, jakie instytucje i zakłady należało powiadomić i w jakiej kolejności.

W ciągu jednego dnia schron odwiedziło prawie tysiąc osób. Sporo rodziców, którzy chodzili tu kiedyś do szkoły, przyprowadziło swoje dzieci.

- Czuję, że dopiero teraz poznałem prawdziwą historię szkoły - mówi jeden z absolwentów. - Jako mali chłopcy wiele razy się zastanawialiśmy, co jest pod spodem. Niektórzy próbowali się tam dostać. Byli tacy, co chcieli wejść przez okienka w grzybku. A niektórzy się chwalili, że byli w środku. Snuli różne opowieści i tworzyli wręcz nieprawdopodobne legendy. Teraz już wiem, jak było naprawdę. I powiem szczerze - ten schron wygląda o wiele skromniej, niż sobie to przed laty wyobrażaliśmy.

Niedawno schron został udostępniony szkole. Na razie nie wiadomo, jakie będzie jego przeznaczenie. Być może sale zostaną wykorzystane na zajęcia w ramach kółek zainteresowań. A może schron stanie się stałą atrakcją turystyczną?