Złote Pióro Papuszy za najlepszy "cygański" wiersz

Okienko z wierszem

[obrazek1] Ilustracja z tomiku "Nokturny" Anny Ilskiej-Gruchot. (fot. Anna Ilska-Gruchot)

Okienko z wierszem

Po co się jest

Pozwól się minąć
Nie zauważyć
Przebierz się za zgubiony grosz
Błyszcz w słońcu
Nie budząc pożądania
Wiedz po co jest
Jeden grosz
Uniwersalna wartość
Poza oficjalnym kursem
Pozwól się minąć

Jarosław Jędraszczyk, z tomiku "Nokturny"

Konkurs "O Złote Pióro Papuszy" - słynnej w Polsce cygańskiej poetki - już po raz trzeci zorganizowało Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Instytucja ta, za sprawą Adama Bartosza, wieloletniego jej dyrektora, udostępniła pierwszą w świecie stałą kolekcję poświęconą historii i kulturze Romów. Również Adam Bartosz jest pomysłodawcą konkursu o tematyce romskiej i właśnie on odwiedził w ostatnią sobotę Krasne k. Rzeszowa, by wręczyć statuetkę tegorocznemu zdobywcy głównej nagrody.

- Ponad 200 osób zgłosiło na konkurs prawie 300 wierszy - mówi Adam Bartosz. - Jury, w którym zasiedli Anna Szałapak, Teresa Mirga i Leszek Długosz jako przewodniczący jednogłośnie zdecydowało, że I nagrodę i stauetkę Złote Pióro Papuszy powinien otrzymać Jarosław Jędraszczyk za wiersz "Cygańskie fado".

- Zależało nam, aby utwory zawierały motywy romskie, ale jurorzy brali też pod uwagę to, na ile spojrzenie autora jest stereotypowe, a na ile oryginalne, niosące głębszy, metaforyczny sens - dodaje Natalia Gancarz, poetka i etnografka z tarnowskiego muzeum.

Jarosław Jędraszczyk Romem nie jest, ale w rodzinnym Ostrowie Wielkopolskim chodził do szkoły z cygańskimi dziećmi. Nagrodzony wiersz nawiązuje jednak do całkiem innych wspomnień.

- Dla mnie konkurs był okazją, żeby wejść w historię i przywołać w pamięci ludzi, którzy przez wiele lat żyli blisko mnie, jednak ich przeszłość, ze względu na różnicę wieku, pozostawała dla mnie światem zasłyszanym, co nie znaczy, że mniej realnym - mówi poeta.

- Tym razem myślałem o ciotkach, siostrach mojego ojca, a sama konstrukcja wiersza, czy tematyka była rodzajem kuli, dzięki której można znów przez chwilę zobaczyć i usłyszeć świat, którego nie ma. Siostry mojego ojca przygotowywały najbliższych zmarłych do przejścia na drugą stronę. Słyszałem te opowieści i to właśnie im poświęcona jest druga część "Fado". Tamten świat, tak jak świat Cyganów, został zepchnięty na margines. Wierzę, że jest tam ciągle dosyć miejsca, żeby żyć.
[obrazek2] Nokturny - tomik ukazał się w 2014 roku. Zawiera 22 utwory. Wierszom Jarosława Jędraszczyka towarzyszą ilustracje Anny Ilskiej-Gruchot. To pisana "nokturnami" opowieść o czasie i człowieku, który za swoim, coraz starszym, odbiciem w lustrze, próbuje znaleźć jakiś sens i definicję siebie.
Jak mówi, nigdy pisaniu wierszy nie poświęcił się ostatecznie, chociaż ten głos zawsze był gdzieś obok. - Nie chciałem go usłyszeć dosyć wyraźnie, więc nigdy nie postawiłem wszystkiego na tę jedną kartę - uśmiecha się zdobywca Złotego Pióra Papuszy, który niedawno wydał tomik "Nokturny", a teraz postanowił zająć się krótką formą poezji.

- Haiku daje możliwość koncentracji i chcę z tego skorzystać - tłumaczy. - Trudno o oryginalność, więc może lepiej chodzić po śladach mistrzów, żeby je utrwalać, żeby nie zginęły? "Płytkie wgłębienie/Ślad, że szedł ktoś przede mną/W śnieżycy myśli."

A inne twórcze plany?

- Księga Ziół Sándora Máraiego zaczyna się tak: "Powiada Marek Aureliusz, że mężczyzna czterdziestoletni, w którym jarzy się iskra rozumu, przeżył wszystko i wie wszystko, co działo się z ludźmi przed nim i co jeszcze może się z nimi dziać w czasach, jakie nadejdą po jego śmierci." Więc ja jestem już mężczyzną czterdziestoletnim i wydaję mi się, że wiem- wystarczy tylko to opisać.

Cygańskie fado

I
Nikt w moim domu nie modli się o nieszczęście drugiego człowieka
Nawet o to, żeby człowiek znalazł szczęście nikt się tutaj nie modli
Nauczeni latami wiemy, że to ono puka do drzwi, nigdy odwrotnie
Zagląda w nasze ciemne jak paschalna świeca oczy, głaszcze konie
Wyciąga lepszą kartę, o którą znowu nikt nie zadba, nawet as kier
Z sercem żarzącym się jak dogasający ogień, poza talią bezradnie
Rozkłada ręce. Obcy nieczęsto do nas pukają, częściej księżyc staje
Pomiędzy drzwiami naszego domu a słońcem, jego mętna soczewka
Skupia zielone oko lasu, niebieskie oko morza, plamkę czułości na czole
Wilgotny pocałunek przy narodzinach i miłości, suchy przy zdradzie i śmierci

II
Pogrzeby w mojej rodzinie pamiętam jak przez mgłę. Krewnych, którzy
Odeszli pewnie jest tylu, ilu nowonarodzonych, ale nigdy ich nie położyłem
Na wadze życia i śmierci, której języczek w mojej wyobraźni wylizuje zero
To znaczy jest jak leniwy bezpański pies zajęty codziennością, niczym więcej.
Zmarłych myły i ubierały ciotki, mówiły do nich a oni słuchali, posłusznie
Zginając sztywne ciało. Leżeli na szali śmierci sięgając po zwykłą ludzką czułość
Tak jak my leżąc wygodnie sięgaliśmy po pierś matki a potem kochanki

III
Moje fado, kamień pod głową porasta mchem jeśli tylko las jest łaskawy
Dropiate brzozy, gniade sosny pochylają ściągnięte w wodzach korony
W niewprawnych ludzkich rękach milczy rezonansowe pudło rzeki
Opada szary proch zmierzchu, czarna szadź nocy, ucicha klangor traw...
Światła tyle, co pod korcem, tyle, co w zaciśniętej pętli wnyku powietrza
Ani się zaciągniesz, ani wypuścisz, niczego nie rozświetlisz, cienie wyrosną
Wysokie, wyrośnie drugi las mniej łaskawy, kary i spieniony galopem się puści
Stratuje człowieka, nie odżegnasz się, nie zamówisz, nie zagadasz, nie uciekniesz...