Czasem coś się upędzi. Smakosze bimbru nie wymarli

Na sklepowych półkach - bogactwo wyboru: od swojskiej "Żytniej" po Ballantine'sy i "Jaśki Wędrowniczki" z czarną naklejką, ale wciąż nie brakuje takich, którzy wolą "siwuchę".

Albo "księżycówkę" (bo pędzoną nocą), PKWN (Polski Koniak Pędzony Nocą), "krzakówkę", "deptaną", "psotę", "wygon", "samogon", "odpęd" lub po prostu - bimber.

Dla tych, którzy w domowej roboty trunku nie gustują, to "mózgojeb". Krzywdzące określenie - mówią znawcy przedmiotu - bo dobrze zrobiony bimber jest zdrowszy niż wyroby na sklepowych półkach. Produkcji "siwuchy" nikt nie pogania chemią, więc rano łba nie rozrywa.

- Pamiętam, że nasze starsze gospodynie każdego ranka wlewały w siebie kieliszeczek "na krążenie" albo "na trawienie" i mówiły, że zdrowie przez to mają lepsze - opowiada jeden z mieszkańców Harty, która zasłynęła jako regionalna stolica nieoficjalnej produkcji.

Kiedy alkohol był walutą stabilniejszą i cenniejszą od złotówki, kiedy żadna uroczystość rodzinna i spotkanie sąsiedzkie nie mogło obejść się bez "karniaka", "wstępniaka" i strzemiennego, kiedy kartki na wódkę nie pokrywały zapotrzebowania społecznego, a na półkach sklepów monopolowych więcej było tabliczek "Alkohol to twój wróg" niż butelek, wtedy oczekiwaniom społecznym próbowała sprostać prywatna inicjatywa.

- Robota budowlana, żniwa, sąsiedzka pomoc w gospodarstwie, każda taka sytuacja była dobra - opowiada Tadeusz z Harty. - Ludzie byli bardziej zintegrowani, w co drugim domu bulgotała aparatura… Teraz już tego niewiele, czasem "pod święta" coś się upędzi, dla znajomych…

Smakosze bimbru nie wymarli, bo dobrze zrobiony lepszy jest niż te pomyje ze sklepu.

Smakosze zjeżdżają tu z odległych stron, żeby posmakować, to gospodarze trzymają aparaturę w gotowości. Czasem komuś na wesele albo chrzciny trzeba upędzić, ale już nie na handel, bo interes nie ten, co niegdyś. Nie na sprzedaż, ale żeby się pochwalić, że "Polak potrafi".
Jeden potrafi bardziej, drugi mniej, toteż w okolicy wiadomo, komu co i jak wychodzi.

- Niektórzy "przeciągają" zacier, smaczne nie wychodzi, inni pilnują składu i proporcji, trzymają się terminów i temperatury, na porządnym sprzęcie odciągają, to i dobre wychodzi - tłumaczy Tadeusz.

Trzydzieści i czterdzieści lat wstecz profesjonalu nie było. Gumowe rurki aparatury czuć było potem w ustach. Stalowe też sprawiały, że produkt finalny zalatywał metalicznie.

Szczytem marzeń były rurki i spirale miedziane, jeszcze lepsze - szklane. Bo neutralne w smaku. Prywatni, nielegalni, nocni producenci zapewniają, że najlepszy jest bimber z cukru, byleby zacier odpowiednio długo (ale nie za długo) i w odpowiedniej temperaturze postał.

Marek robi "dębówkę", ale nie powie jak. Jego kolega zabija smak drożdży garścią rodzynek na dziesięciolitrowy gąsior samogonu.

"Zamajonego" smakosze nie poważają. Za PRL-u zacier z żyta się robiło, z ziemniaków, kiedy cukier był na kartki. Nawet wysłodki z buraków cukrowych poddawano fermentacji.

- A bywało, że łatwiej było w sklepie o landrynki niż o cukier, to landrynki do baniaka się sypało - tłumaczy Marek.

I technika niegdyś nie taka jak teraz. Tadeusz pamięta, jak jego sąsiad lał zacier do parnika od ziemniaków, żeby przeprowadzić destylację.

Nawet czajniki elektryczne szły w ruch, a jak we wsi było kilka kompletnych, choć prymitywnych aparatur, ludzie pożyczali sobie wzajemnie.

Bo ktoś miał ze 200 litrów zacieru, zaczynał budowę chałupy i ekipie budowlanej trzeba było coś postawić. I pożyczali sobie w pełnym zaufaniu, bo bimber był i jest produktem nielegalnym. Może niegdyś bardziej nielegalnym, niż dziś.

Kiedy funkcjonariusze Grupy Mobilnej Izby Celnej wspólnie z niżańską policją zajrzeli na posesję jednego z gospodarzy w Ulanowie, aparatura do destylacji bulgotała w najlepsze w kotłowni, zacier "dochodził" w beczkach, pojemniki z 90-procentowym spirytusem gotowe były do "rozmajenia", a partia 45-procentowego trunku czekała na spożycie.

44-letniemu prywatnemu przedsiębiorczy gorzelnianemu za naruszenie przepisów ustawy o wyrobie alkoholu grozi kara pozbawienia wolności do roku. Dla uzupełnienia asortymentu gospodarz parał się jeszcze nielegalną produkcję wyrobów tytoniowych.

Pana z Radomyśla Wielkiego policja przydybała na pędzeniu "księżycówy", bo głupi był i sprzedawał. Po 12 zł za pół litra. Stracił 250 litrów zacieru, a może stracić rok wolności.

Jakby nie handlował, pewnie krzywdy by sobie nie zrobił. Emeryt z Sędziszowa pod Jędrzejowem nawet nie musiał sprzedawać, żeby nabawić się kłopotów. Policja "powzięła wiadomość", wkroczyła na posesje pana, zarekwirowała 100 litrów zacieru i aparaturę.

W lubelskim wieżowcu lokator pędził bimber od lat i pędziłby go dalej, gdyby pewnego dnia aparatura nie eksplodowała. Producent, poparzony i ze złamaną ręką, trafił najpierw do szpitala, potem pod sąd.

Do dziesięciu lat za spowodowanie zagrożenia katastrofą, skoro trzeba było ewakuować wyższe kondygnacje budynku.

Bimber ścigało się i ściga, choć teraz z mniejszym zaangażowaniem.

- Pełne bimbru bańki na mleko zakopywało się w polu, żeby milicja nie znalazła - opowiada Tadeusz. - Butelki - po stodołach, w sianie, w słomie. Czasem wpadali nyską z "niezapowiedzianą wizytą", ale wtedy ludzie bardziej solidarni byli.

Marek pamięta, jak z końcem stanu wojennego nyska wjechała do Harty, wysiadł "niebieski" i wypytywał go, jak trafić do takiego jednego gospodarza.

To ich Marek wysłał hen, na peryferie wsi, żeby za trzema brzozami skręcili w dróżkę w lewo i prosto dojadą. Już nie pamięta, skąd mu te trzy brzózki wpadły do głowy, ale wysłał milicję donikąd, sam wsiadł na rower i popędził do gospodarza z ostrzeżeniem. Bo tu wszyscy wiedzieli, że gospodarz pędzi. Nie on jeden zresztą.

- Od człowieka wszystko zależało - wspomina Tadeusz. - Jak bardzo chcieli znaleźć, to znaleźli. A czasem wchodzili do chałupy i nie chcieli zauważyć, że po kątach wala się pospiesznie zdemontowana aparatura. A czasem widzieli, ale dostawali po dwie flaszki i odjeżdżali w pokoju.

Dziś to już nie jest problem dla organów ścigania. Zdaniem policji bimbrownictwo na Podkarpaciu nie ma stałych, zorganizowanych centrów produkcji. Jedynie miejscowo ludzie sobie "pędzą" na własny użytek.

I - to wciąż opinia policji - znacznie większym zagrożeniem dla budżetu państwowego, a przede wszystkim dla zdrowia obywateli, jest proceder chemicznego przerabiania technicznego, przemysłowego alkoholu etylowego na spożywczy.

Do sklepu to raczej nie trafi, bo strach takie "trefne" trzymać na półce, a i w fakturach musi się zgadzać. Co innego w lokalach gastronomicznych, restauracjach, pubach, kawiarniach. Bóg jeden raczy wiedzieć, co tam do kieliszków leją.

- To zorganizowany proceder, potrzeba przynajmniej kilkunastu osób, by zapewnić pozyskanie, przetworzenie i dystrybucję odkażonego alkoholu - tłumaczy Paweł Międlar, rzecznik Podkarpackiego Komendanta Policji. - Jeśli ktoś na własny użytek produkuje sobie śliwowicę, nie jest dla nas priorytetem w działaniach. Nas interesuje proceder, który godziłby w ekonomiczne podstawy państwa. Gdyby ktoś uczynił sobie z bimbrownictwa stałe źródło dochodu, wtedy będziemy interweniować.

Nie wiadomo, dlaczego to Harta stała się regionalną stolicą prywatnego gorzelnictwa, skoro w Kurzyńcu robią nie gorszy trunek, a w Lubeni taką miętówkę na miodzie, że wręcz sama się przełyka. Tym "Hartini" dla Podkarpacia, czym Śliwowica Łącka w Małopolsce (a nawet Polsce) i wytwarzany w okolicach Czarnej Białostockiej - Duch Puszczy dla północno - wschodniej części kraju.

Ducha Puszczy omal nie uczyniono produktem regionalnym Podlasia, kandydował nawet do miana Podlaskiej Marki Roku. Nie miał szans z powodów proceduralnych: jako bimber - wciąż jest produktem nielegalnym.

Półlegalna jest Śliwowica Łącka. Też bimber, tyle że na śliwkach węgierkach. W 2011 roku łącki produkt zastrzeżono własnym znakiem patentowym i zarejestrowano Wspólnym Znakiem Towarowym Gwarancyjnym Śliwowica Łącka.

Tylko dlatego, że w 1989 roku konserwator zabytków w Nowym Sączu nadał tamtejszej śliwowicy status niematerialnego dobra kultury narodowej, a kilka lat później została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych. I nie ma mowy, żeby zyskała status produktu regionalnego, bo… jest nielegalna. W końcu to bimber.

Nawet, jeśli w 2005 roku na targach w Minnesocie nadano jej tytuł najlepszej śliwowicy świata. Produkt łącki wytwarza się, leje do specjalnych butelek ze specjalnymi etykietami, ale sprzedawać jej nie wolno. Nawet, jeśli za produkcję lokalne władze nikogo tu nie ścigają.

Na "Harciance" - "Hartini" nikt tu fortuny nie zamierza zbijać.

- Ale parę osób mogłoby dorobić do emerytury, albo nie potrzebowaliby latać do urzędu pracy po parę groszy - sugeruje Tadeusz.

Przed rokiem minister sprawiedliwości Jarosław Gowin postulował zmiany w prawie karnym. Takie, by nie penalizowano nikogo, kto pędzi sobie na użytek własny. Wcześniej Ś.P. komisja "przyjazne państwo" rekomendowała, by każdy rolnik, który opłaci akcyzę, mógł pędzić bimber i sprzedawać go na terenie swojego gospodarstwa. Pomysł umarł razem z komisją.

A mogłoby być tak, jak na Węgrzech, gdzie każdy może sobie zrobić śliwowicę, jak w Rumunii i na Bałkanach, gdzie każdy może robić rakiję.

Jak w Czechach, Słowacji, Austrii, Niemczech, gdzie hotel, ośrodek turystyczny, agroturystyczny, może mieć własny browarek lub gorzelnię. Dla siebie i dla gości. Jak w Harcie, tyle że legalnie.