Upowcy mordowali Polaków siekierami. Odkryto nowe groby

W Lubomlu, miasteczku położonym 20 kilometrów od polsko-ukraińskiego przejścia granicznego Dorohusk - Jagodzin, mało kogo interesuje prowadzona nieopodal ekshumacja. Ludzie zajęci swoimi sprawami dziwią się pytani o dojazd do Ostrówek.

- Ostrówki, Ostrówki, nie, nie wiem jak tam dojechać - kierowca czerwonej łady bezradnie rozkłada ręce. - Proszę zapytać milicjanta, może on pomoże - wskazuje na mundurowego przy pobliskim skrzyżowaniu.

Widząc auto z polską rejestracją, funkcjonariusz "drogówki" niemal natychmiast wyciąga biało-czarną pałkę.

- Pokazać dokumenty, zieloną kartę - żąda. - Są? W porządku.

Zagadnięty o Ostrówki, radzi jechać drogą na wprost, a później skręcić w lewo.

- To tam, gdzie wasi kopią mogiły? - dopytuje. - W Sokołach poproście o pomoc. Ludzie pokażą, zaprowadzą.

Wsi Ostrówki trudno szukać na mapie. Podobnie Woli Ostrowieckiej i sąsiednich miejscowości, w których przed rzezią wołyńską Polacy żyli obok Ukraińców. Do miejsca pochówku ofiar banderowców na tzw. trupim polu trzeba przedzierać się przez las. Koła samochodu grzęzną na przemian w piachu i błotnistej mazi.

Archeolodzy z Polski przyjechali tutaj pod koniec lipca. Właśnie wytyczają obrzeża zbiorowego grobu, zapewne jednego z kilku w tym rejonie, jakie być może jeszcze odkryją. Spodziewają się szczątków nawet 300 osób. Pierwsze czaszki leżą niewiele metr pod powierzchnią sosnowego młodnika. Obok łuski, resztki zbutwiałego obuwia.

- Pochówki zidentyfikowano wiosną tego roku - tłumaczy Adam Kaczyński z Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. - Odwierty archeologiczne ujawniły przemieszanie warstw ziemi typowe dla wykopów i mogił.
I dodaje:

- To nowe jamy śmierci. Na początku lat 90. przeprowadziliśmy pierwszą ekshumację Polaków zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów. Wydobyto wtedy szczątki ponad 300 osób, które pochowano w kwaterze na starym cmentarzu w Ostrówkach. Złożymy na nim kolejne, a później wykonamy upamiętnienie.

Na kamiennym krzyżu zostaną wyryte nazwiska pomordowanych. Według planów, na odsłonięcie pomnika przyjadą prezydenci: Bronisław Komorowski i Wiktor Janukowycz. Niemal jednocześnie staną wspólnie w podhrubieszowskim Saharyniu przy monumencie poświęconym Ukraińcom zastrzelonym w marcu 1944 roku przez żołnierzy AK podczas odwetu za bestialskie mordy na Wołyniu.

"29 sierpnia 1943 r. przeprowadziłem akcje we wsiach Wola Ostrowiecka i Ostrówki głowniańskiego rejonu. Zlikwidowałem wszystkich Polaków od małego do starego. Wszystkie budynki spaliłem, mienie i chudobę zabrałem dla potrzeb kurenia" - tak w lakonicznym meldunku raportował "Łysy", dowódca batalionu UPA.

Według źródeł historycznych, tragedia rozegrała się w ciągu godzin. Zabito około 1000 mieszkańców.
"(…) Po zebraniu wszystkich Polaków, Ukraińcy najpierw zażądali wydania kosztowności i zegarków, a następnie zaczęli kolejno wyprowadzać mężczyzn -pisze Grzegorz Motyka, autor książki "Od rzezi wołyńskiej do akcji "Wisła". - Mordowano ich w trzech różnych miejscach, uderzeniami w tył głowy siekierą lub maczugą. Zabitych układano w specjalnie przygotowanych w tym celu wykopanych dołach".
Oprawcy nie mieli litości. Dla nikogo.

- Brakuje mi słów oddających ich bestialstwo - mówi dr Leon Popek z lubelskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. - Zabijano wszystkich bez wyjątku, także kobiety i malutkie dzieci. Niekiedy strzelano, częściej używano bagnetów, noży, siekier, wideł. Bezbronnych ludzi wrzucano do studni, palono, rabowano dobytek.

Dr Popek od ponad 20 lat dokumentuje tragedię na Wołyniu. W rocznicę kaźni wraz z przyjaciółmi pali znicze na bezimiennych grobach rodaków. Wśród nich są bliscy naukowca. Jego mama, Helena pochodzi z Woli Ostrowieckiej, krewni z Ostrówek. Jej ojciec był jedną z ofiar pamiętnej rzeźni. Ona z mamą i braćmi cudem ocaleli. Uciekli. Przy okazji pierwszej ekshumacji pan Leon odnalazł w zbiorowej mogile krzyżyk, jaki dziadek miał przy sobie w chwili śmierci. Niestrudzenie odkrywa kolejne tajemnice z mrocznej przeszłości, znajduje następne pochówki.

- Trupie pole to największe miejsce grzebania pomordowanych przez UPA - podkreśla. - Ale w okolicy jest wiele mniejszych. Właśnie zlokalizowaliśmy jedno z nich.

Dr Popek podchodzi do strzelistej sosny przy rozkopanej ziemi w głębi lasu. Dotyka charakterystycznego nacięcia na korze.

- Wykonał je ojciec pani Aleksandry z Sokoła - wyjaśnia historyk. - W ten sposób przed kilkudziesięciu laty oznaczył niezauważalną dla postronnego mogiłę Polaków. Ona przypomniała sobie ten fakt. Niedawno wskazała nam drzewo. Pod korzeniami są szczątki 3 osób, najpewniej mieszkańców Woli Ostrowieckiej zamordowanych w sierpniu 1943 roku. Poszli do Sokoła odwiedzić znajomych. Niestety, nigdy nie wrócili do swoich domów.

Podobny los spotkał tysiące Polaków. Nie tylko tych z najbliższych okolic Lubomla.

- Wielu nie uda się zapewnić godnego pogrzebu - przypuszcza wolontariusz pracujący przy ekshumacji. - Dlaczego? Bo nie wiadomo, gdzie leżą ich kości.